Hoe kom je in de flow?

Vroeger woonden mijn familie en ik in een groot vrijstaand huis. Naast ons huis was een grindpad richting een groot pand: het station, waar vroeger de tram richting Schagen vertrok. Een pittoresk, zwartgeteerd zondagsschooltje, met bijbehorende parkeerplaats van ongeveer een half voetbalveld, flankeerde het ronduit 40 meter lange pad. In deze arena van scherpe kiezels heb ik leren fietsen. Angst dat ik pijn kreeg had mijn vader denk ik niet. Timmeren was een hobby van me en daarbij mocht ik op jonge leeftijd al de zaag hanteren.

Weet jij de omstandigheden waarin je hebt leren fietsen nog?

De hand van mijn vader op mijn rug, de wil te leren fietsen (want mijn grote broer en zus konden het ook!), het ceremonieus afhalen van de zijwieltjes, het vallen en opstaan, en de ontlading toen het eindelijk lukte, zijn allemaal onderdelen van de sterke herinnering die ik hieraan heb.

Wiskunde op de middelbare school: het vak was de enige vijf op mijn diploma en zorgde altijd weer voor problemen om over te kunnen naar het volgende jaar. Differentiëren, nee, niet je onderwijs afstemmen op verschillen in de groep, maar het berekenen van de afgeleide van een kwadratische of hogere machtsfunctie, is een van de hoofdstukken waar ik tegenaan liep: tot een bepaalde wiskundeles. Iets klikte tijdens het bespreken van het huiswerk dat ik nog niet gemaakt had. Met mijn TI-84 in de hand en Arctic Monkeys op de oren vloog ik de rest van de les door de sommen heen tot ik ruw gestoord werd van de bel en in verstrooide staat de gang op werd gesommeerd.

Wat heeft er bij jou weleens ‘geklikt’?

“Möchten Sie noch einen Nachtisch?” hoor ik mijzelf zeggen. De dag is tien uur eerder begonnen. Wanneer ik in mijn rammelende Ford Ka aankom bij het verborgen plekje die alleen de insiders kennen, is ook die al volgeparkeerd. Wat wil je met 32 graden en geen wolkje aan de lucht? Zwetend loop ik door de duinen en eenmaal over de laatste top gekomen kan ik van veraf zien dat het al heel druk is en nog drukker zal worden. Eenmaal aangekomen kleed je je dan maar snel om (in volledig zwart, wie bedenkt dat?) en ga je aan de slag. Zonder tussenpauze lopen lunch, diner en borrel in elkaar over. Fristi, bier en Spa-rood serveer je door elkaar heen terwijl Duits, Nederlands en Engels uit je mond komen. Van twintig tafels hou je bij in welk stadium ze zijn: ontvangen, opnemen, uitserveren, afhalen, afrekenen of schoonmaken. Pas rond half tien ’s avonds, wanneer het wat rustiger begint te worden, voel je in ene dat je wel erg moe bent. Je voeten doen pijn, je voorarmen zijn licht verbrand en je buik rommelt. Het is dan wel een opluchting dat de tafel geen Nachtisch wil en, uiteraard in cash, afrekent.

Ben je ooit weleens je gevoel van tijd verloren?

Flow is een psychologisch concept bedacht door Mihaly Csikszentmihalyi (spreek uit: Mihaai Tjiksenmihaai). Het is een naam die hij heeft gegeven aan de mentale staat van doen waarin een persoon die een activiteit uitvoert volledig ondergedompeld is in een gevoel van energieke focus en genoegen. Elk van mijn drie persoonlijke verhalen is een voorbeeld van momenten waarin ik in de flow zat. Csikszentmihalyi definieert een aantal voorwaarden aan flow die helpen, bijdragen of het product zijn ervan.

Een eerste voorwaarde

is betekenis. De bezigheid kan doordat doelen en beloning voor het volbrengen van die doelen duidelijk is betekenis krijgen. De bezigheid is niet meer de manier waarop, maar is de beloning in zichzelf geworden. Korte, onmiddellijke feedback maakt stappen zichtbaar waarop de doelen behaald kunnen worden. Mijn vaders hand op mijn rug, die mij letterlijk stuurt, maar ook de korte momenten waarop zijn hand van mijn rug is, met bijbehorende zwabbers, gaven mij constante feedback over hoe ik het deed. De opbouw van spanning, volle concentratie en ontzettende vreugde als je dan eenmaal een aantal meter alleen fietst, nog steeds lerende, heeft opzichzelfstaand waarde. Je bent blijer op het moment dat het net aan lukt, dan wanneer je het goed kan.

Een tweede bijdrage

is het hebben van een gepaste uitdaging: differentiatie. In de wiskundeles was de balans tussen mijn kunnen en de uitdaging van het nieuwe precies goed. Bekendheid, in dit geval algebra, komt samen met iets nieuws. Wanneer dat klikt en het toegepast kan worden, zorgt het voor prikkeling waarin je je helemaal kan op laten gaan.

Het laatste uit het rijtje

is een uitkomst: het verlies van tijd en het hebben van uiterste concentratie. Csikszentmihalyi schrijft over een positieve manier van het verliezen van de zelf. Je kunt als ware één worden met de activiteit. Alles wat je op dat moment interesseert is de activiteit en alle handelingen die je doet zijn gericht op het volbrengen van de activiteit. Zoals ik op het terras van de strandtent niet doorhad dat ik aan het verbranden was, of dat ik mijn gêne over de kwaliteit van mijn Duits verloor. De activiteit is zo alomvattend en prikkelend dat het je gehele denkvermogen en concentratie nodig heeft. In de staat van flow lijkt het of dingen vanzelf gaan omdat er geen ruimte meer over is om na te denken over wat je aan het doen bent. Je bent alleen maar aan het doen.

Flow afdwingen

Nu zou het ontzettend arrogant zijn om te beweren dat een training ontworpen en gegeven door Tele’Train je in een staat van flow brengt, dat kun je helaas niet afdwingen. Wat we hier wél uit halen zijn punten die we in ons achterhoofd houden tijdens het ontwerpen van onze leeroplossingen. Het kerndoel van Tele’Train is het ontwikkelen van leeroplossingen die duurzaam opleiden (betekenisvol), die adaptief ingericht zijn (differentiatie) en gericht zijn op het bieden van impactvolle leerervaringen (op kunnen gaan in de leeractiviteit).

Betekenisvol leren zorgt voor een hogere leeropbrengst. Het betekent dat een deelnemer het doel voor ogen heeft, de waarde van het te leren inziet en daarmee extrinsieke motivatie omzet in intrinsieke motivatie. Een cursus of training volgen kan vaak starten met een opdracht, iets moet gewoon. In het ontwerp is het belangrijk hier rekening mee te houden en het ‘moeten’ om te zetten naar ‘willen‘. Dit doe je door de stof relevant te maken aan de praktijk, persoonlijke ontwikkeling of maatschappelijk belang. Een mooi voorbeeld hiervan zijn verschillende modules die we hebben ontwikkeld voor onze klanten over maatschappelijk relevante onderwerpen als huwelijksdwang of mensenhandel, waarin we de ruimte nemen om stil te staan bij wat er geleerd wordt en hoe dit impact kan hebben op deze onderwerpen. Een geheel ander voorbeeld zijn de communicatietrainingen die we met enige regelmaat geven. Handig voor de werkpraktijk, maar pas betekenisvol wanneer we een moment voor reflectie faciliteren: hoe vormt de training deelnemers tot een vollediger persoon zowel professioneel als privé?

'Leren’ heeft voor verschillende mensen een andere betekenis.

In elk leerontwerp moet de doelgroep afgebakend worden. Differentiëren gaat daarin verder door te kijken welke verschillen er zijn binnen de doelgroep. ‘Leren’ heeft voor verschillende mensen een andere betekenis. Daarbij komt dat mensen op verschillende manieren leren. Voorkeuren en gewoonten in leren komen door hoe iemand in het verleden heeft geleerd. Hoe ging het op school of studie en hoe werd er thuis naar leren gekeken? Cultuur, leeftijd en persoonlijkheid spelen ook een rol. Op de verschillen binnen een doelgroep speelt Tele’Train in door in te zetten op adaptief leren. Adaptief leren betekent dat we in onze aanpak, om te komen tot een ontwerp, de deelnemer als regisseur zien van het leertraject en vanuit dat perspectief met de opdrachtgever de werkvormen kiezen. Daarmee geven we deelnemers ruimte om een eigen route in het leerlandschap te bepalen die aansluit bij hun leerbehoefte en leervoorkeuren. Al een aantal jaar leiden we voor verschillende gemeentes stembureaumedewerkers op. Drieduizend stembureauleden opleiden: van student tot gepensioneerden en alles daar tussenin. Een aantal jaar geleden hebben we niet alleen e-learning ontwikkeld, die voor iedereen begrijpelijk is, maar aanvullend vrijwillige workshops uitgevoerd om het werken met de stembureau-app op een tablet te leren. Iconisch was “Opa Jan”, die nog nooit een tablet had gezien, maar ook met vlag en wimpel slaagde!

Hoe houd je de aandacht vast?

Op kunnen gaan in de leeractiviteit vereist dat de aandacht volledig vastgehouden wordt. Dat multitasken, telefoons en andere stoorzenders voor een verlaagde leeropbrengst zorgen, is alom bekend. Uitdaging, prikkeling en interactie zorgen dat de aandacht vastgehouden wordt. Online kun je hier op inzetten door verschil aan te brengen in welk medium je gebruikt om informatie over te brengen, maar bijvoorbeeld ook door tijdsdruk toe te voegen aan een werkvorm. Offline staat de trainer centraal: met bevlogenheid, de juiste werkvormen sociale kennis neem je deelnemers mee op sleeptouw. Voor zowel online als offline trainen is gamification een sterk middel om aandacht vast te houden. Mensen houden van spelen en willen winnen. Een simpele score, of ‘levens’ hebben bij een quiz kan al een captiverend resultaat hebben. Zo hebben we een barcursus in spelvorm gegoten, waarbij nieuwe werknemers in een online game hun kennis van de kaart en manier van serveren al spelenderwijs uitbreiden en oefenen. Ook hebben we een Weekend Miljonairs stijl spel gemaakt voor HR medewerkers, waarin hun kennis van een bepaald stuk arbeidsrecht met oplopende moeilijkheidsgraad getest word.

We streven er altijd naar om onze leeroplossingen zo te ontwerpen dat ze blijvende kennis aanleren, voor elke deelnemer prettig zijn en impact hebben op de persoon. Die puzzel oplossen is waar ons bloed sneller van gaat stromen en waarbij we, tijdens het schrijven en ontwikkelen ervan, zelf nog wel eens in een flow terecht komen!

Enthousiast geworden, verder lezen of meer weten? Neem contact op met ons via info@teletrain.nl of mail direct naar Martijn: martijn.boot@teletrain.nl.